Steven Spielberg creëert een meesterwerk met «The Fabelmans» (2023)

De bioscoop moet een verschrikkelijke plek zijn. Een angstaanjagende, een nachtmerrieachtige plek. Sammy is nog nooit in de bioscoop geweest. Het kind is bang, het wil daar niet heen. "Het zal daar donker zijn!" roept de jongen uit. En de mensen in de films, heeft hij gehoord, zijn reuzen. Ja, maar alleen vanwege het grote scherm, stelt de vader gerust.

De moeder stelt ook gerust: film is als dromen, zegt ze. "Dromen zijn eng!" protesteert Sammy. Sommige dromen zijn eng, geeft de moeder toe. Maar niet deze. Films zijn als mooie dromen "die je nooit vergeet".

Goed dan. Sammy durft, de Fabelmans gaan naar de film. Sammy, de moeder Mitzi, de vader Burt. En Sammy zal er geen spijt van krijgen. Na de film zal hij anders zijn. Om niet te zeggen: hij wordt Steven Spielberg. Want dan wordt de regisseur in hem gewekt.

Meesterlijke introductie

In The Fabelmans vertelt Spielberg verhalen over zichzelf toen hij klein was. Sammy Fabelman, dit is hem. In zijn nieuwe film vertelt waarschijnlijk de meest succesvolle filmmaker van allemaal op een autobiografische maar ook dramaturgisch verfraaide manier het verhaal van opgroeien in een gezin dat uit elkaar viel.

Vanaf de eerste scène worden de verhalende bogen geopend. De manier waarop Spielberg in een mum van tijd het psychologische raamwerk van het verhaal in elkaar zet, is een meesterwerk op zich. De personages zijn driedimensionaal getekend met twee of drie scriptstreken, de noodlottige wendingen zijn precies aangegeven. De dromerige Mitzi met het kortgeknipte kapsel, een huisvrouw en niet-beschikbare concertpianist (Michelle Williams), wordt later geplaagd door nare dromen, ze denkt dat ze stemmen hoort en lijkt verwijderd van de realiteit.

Daarnaast de strikt rationele Burt (Paul Dano), een computernerd. Hij geeft Sammy snel een spoedcursus filmtechnologie om de angst van het kind voor de bioscoop weg te nemen. Burt legt uit hoe de hersenen de 24 frames per seconde assembleren tot een "film", hoe de traagheid van het oog het bewegende beeld in de eerste plaats mogelijk maakt. Een paar jaar later, als Sammy beelden van een kampeertrip aan het monteren is, kijkt hij de filmstrip in een langzamer tempo, en het is op dat moment, zijn luiheid bedriegende, dat hij begrijpt wat er gaande is in het gezin. Dat de ouders uit elkaar zijn. Meer wil je niet verklappen. Het punt is: door de camera kijken is een eyeopener voor Sammy.

Alles wordt gemaakt met de invoervolgorde. Sammy's eerste bezoek aan de bioscoop brengt hem naar The Greatest Show on Earth. In de circusfilm van Cecil B. DeMille is er een treinongeluk, het maakt grote indruk op de jonge kijker. De jongen wenst dan een modelspoorbaan voor Chanoeka. Hiermee speelt Sammy de crash. Voor het angstige kind gaat het om controle. Als het de treinen kan laten botsen, oefent het controle uit.

Jaren later op de middelbare school biedt een klasgenoot Sammy een joint aan. Wat doet zo'n joint met je, vraagt ​​Sammy voorzichtig. De joint laat zien hoe heerlijk uit de hand loopt, zegt de pothead. Sammy weigert: "Alles loopt toch uit de hand in mijn hoofd."

Spielberg komt steeds terug op motieven die aan het begin van de film zijn gemaakt, wat de bekwame verteller laat zien. En terwijl de motieven door elkaar lopen, ontwikkelt de film zich tot een complex coming-of-age-verhaal. Een veel complexere dan men zou denken. In recensies wordt gesproken over een liefdesverklaring aan de bioscoop, maar dat is niet het geval. Spielberg wordt verkeerd begrepen. In feite gaat "The Fabelmans" voor hem minder over de bioscoop. Maar veel meer over de camera.

Een keer wordt Sammy op school in elkaar geslagen. Zijn neus was bloederig gesmakt. Even later zoekt Sammy troost bij zijn Bolex, hij houdt de filmcamera dicht bij zijn gezicht, Spielberg heeft het briljant geënsceneerd: het lijkt alsof de camera als een kompres op Sammy's wang zit. Een camera kan genezen. Maar ze kan nog veel meer. Het is een verlengstuk van de arm, een extra oog voor degene die hem leidt: het houdt de dingen stevig vast, maar tegelijkertijd op afstand. De camera onthulde, maar tegen welke prijs?

In de bek van de leeuw

Halverwege de film komt Boris op bezoek, de ietwat gekke oom van Mitzi. Boris (Judd Hirsch) begrijpt Sammy, die op dit moment alleen maar bezig is met filmmaken. Net als Boris is Sammy verslaafd aan kunst. "We zijn junkies en kunst is onze drug." Boris verliet ooit zijn familie om naar het circus te gaan, waar hij leeuwen temde. Sammy vraagt ​​of het echt kunst is om je kop in de kaken van een leeuw te steken. Nee, zegt Boris, terwijl hij je hoofd in de bek van de leeuw steekt, "dat zijn ballen", dat is moed. Niet opgegeten worden door de leeuw, "dat is kunst!"

Hij besloot zijn familie niet te zien, ook al houdt hij van ze, voegt Boris toe. Maar hij was gewoon gek op kunst. "Familie waar we van houden, maar kunst... We zijn meshugah voor kunst."

Gek op kunst. Dat is de sleutel. Niets dat Spielberg leuk vindt aan de film. Hij heeft klassiekers van gezinsvriendelijkheid zoals "E.T." of «A.I.» gemaakt, maar "The Fabelmans" laat zien: er zit meer achter het idee van de familiefilmer Spielberg. Als hij in films de familiewaarden hoog hield, was dat niet, of niet alleen, omdat hij als kind van een scheiding fantaseerde over een gezinsidylle. Maar omdat hij zelf voor kunst had gekozen. Kunst kwam naar hem toe vóór familie. En zijn films kunnen nu worden gezien als een soort balans: daarin komt het gezin op de eerste plaats.

Het was niet zijn schuld dat zijn ouders uit elkaar gingen. Maar met de camera hield hij de pijn van de scheiding op afstand. Als een scheiding onvermijdelijk wordt in «The Fabelmans», zit Sammy aan de montagetafel. Hij werkt aan een film voor zijn school. Onbegrijpend vraagt ​​de zuster hoe hij zich op dit moment aan zoiets onbelangrijks kan wijden. Sammy haalt alleen zijn schouders op, hij is gewoon anders. Hij is meshugge na kunst.

Veel Joodser dan dat wordt het niet

"The Fabelmans" is geen taai scheidingsdrama. Je zou de film als licht verteerbaar kunnen beschouwen, hij legt de kijker niets onaangenaams op. Maar voor Spielberg is zijn vertrek uit het primaat van het gezin ronduit radicaal. Richard Brody, een van Amerika's meest toonaangevende critici, beschuldigde Spielberg in The New Yorker van "mythevorming" en zei dat de regisseur aan zijn eigen opgesmukte mythe werkte. Niets is meer verkeerd dan dat. Spielberg deconstrueert zijn mythe.

Brody heeft ook kritiek op de al te vage historische en politieke verankering van de film en de joodse identiteit van de familie Fabelman krijgt te weinig aandacht. Maar wat verwacht hij? Dat de zevenjarige "Schindler's List" aan het filmen is?

In ieder geval wordt tijdens het familiediner het challah-brood perfect in het midden van de foto geplaatst, samen met typisch Ashkenazi, een Russische salade (Spielberg heeft Russisch-Oekraïense roots), en de schoonmoeder scheldt over de plastic schalen. Blijkbaar is ze vromer en stoort ze zich eraan dat Mitzi geen koosjer servies heeft. Veel Joodser dan dat wordt het niet. En alles is ook politiek gelokaliseerd: "Bewaar je het zilveren bestek voor het bezoek van de Eisenhower?", vraagt ​​de schoonmoeder.

Spielberg laat terloops het politieke resoneren. Antisemitisme ook: de filmmaker gaat er niet omheen, maar laat het verhaal er niet door bepalen. Hieruit blijkt de leeftijdswijsheid van de 76-jarige.

Als Richard Brody ook nog vraagt ​​waar de zwarten of de Latijns-Amerikanen in dat Arizona of Californië uit Spielbergs kindertijd naartoe gingen, zegt dat meer over de criticus dan over de filmmaker. Is het niet genoeg om over de joodse minderheid te praten? Maakt Brody de verontrustende misvatting dat hij racisme niet ziet in antisemitisme?

Dus nu wordt Spielberg afgeschilderd als een oude blanke man die de tijd heeft gemist. Maar had hij de helft van zijn klasgenoten zwart moeten maken, ook al waren ze dat niet? Zou dat niet gewoon een maatschappelijk probleem verdoezelen door de casting?

Spielberg maakt het verleden niet diverser dan hij zich herinnert. Hij weigert een gedwongen tijdgeest en blaast zijn persoonlijke verhaal niet op tot sociaal-realistische probleemcinema. Dat is wat deze regisseur definieert, en dat onderscheidt hem van zoveel jongere filmmakers die, in hun zoektocht om het "juiste" te vertellen, niet langer weten hoe ze het goed moeten vertellen.

Cinema heeft weer meer Steven Spielbergs nodig. Zodat het zelfs als volwassene geen plek lijkt om bang voor te zijn.